Nasz operator zwykł mawiać, że „światło w filmie jest jak muzyka w operze”. Profesjonalne oświetlenie wpływa na jakość produkcji filmowych i znaczy dla filmu tak wiele, jak muzyka dla opery. Dlaczego? O tym przeczytacie w poniższym tekście 😉
Schemat oświetlenia scen składa się z czterech zasadniczych źródeł światła: rysującego, wypełniającego, kontrowego i oświetlającego tło. Każde z tych źródeł pełni inną funkcję, każde może być inaczej usytuowane względem kamery i obiektu, każde może dawać różny poziom natężenia światła, każde może mieć inny kolor (temperatura barwowa) i różny charakter strumienia światła (stopień twardości/miękkości). Taki schemat oświetlenia realizowany jest zwłaszcza w warunkach studyjnych. We wnętrzach naturalnych nie zawsze można go zastosować (mała powierzchnia, niski sufit itp.), natomiast w plenerach jest możliwy i bywa stosowany w produkcjach wysokobudżetowych (specjalistyczny sprzęt i reflektory dużych mocy). W dużych przestrzeniach zdjęciowych bywa często wykorzystywane dodatkowe źródło światła ogólnego.
Światło rysujące
Inaczej nazywane kluczowym, bądź też zasadniczym, głównym. Wszystkie te nazwy podkreślają prymarność tego źródła w budowaniu efektu. Faktycznie tak jest, gdyż rozkład światłocienia na filmowanym obiekcie staje się głównym kluczem plastycznym ujęcia i sceny. Klucz ten powstaje głównie jako skutek oświetlenia głównego fragmentu przestrzeni filmowanej, czyli pierwszego planu (najczęściej aktora). Sposób jego usytuowania w akademickim schemacie oświetlenia jest „przednio-górno-boczny” w stosunku do pozycji en face filmowanego aktora. Ponieważ światło to jest najważniejsze, jego źródło może być usytuowane praktycznie dowolnie, w zależności od danej koncepcji artystycznej. Właśnie funkcja artystyczna jest podstawową, jaką pełni światło rysujące.
Światło wypełniające
Pełni głównie rolę „technologiczną”, zwłaszcza w oświetlaniu we wnętrzach, głównie dla planu pierwszego. Wypełnia wytworzone na nim przez światło rysujące cienie, zapewniając możliwość zarejestrowania ich szczegółów. Wraz ze światłem rysującym – tu określają to proporcje pomiędzy ich poziomami – tworzy kontrast oświetlenia, bardzo ważny środek wyrazowy, nadający zdjęciom filmowym dany styl.
Światło kontrowe
Nazwa pochodzi od pozycji jego ustawienia – naprzeciw względem kamery, tj. z tyłu obiektu, częściej z góry, ponad i poza nim. Z powodu skierowania strumienia światła w kierunku kamery, to z jej punktu widzenia zostaje podświetlony kontur obiektu otrzymującego „obrys światłem”. Z tego powodu bywa nazywane światłem konturowym. Dzięki niemu filmowane obiekty zostają odcięte od tła, co skutkuje powiększeniem wrażenia przestrzenności na płaskim ekranie.
Światło tła
Umożliwia zarejestrowanie szczegółów tła, powinno oświetlać je niezależnie, tzn. nie kolidując z wypełniającym, a zwłaszcza z rysującym, które ustawione jest dla pierwszego planu. Relacja pomiędzy poziomami oświetlenia tła i planu pierwszego decyduje również o wrażeniu przestrzenności, a jednocześnie określa stopień czytelności planu pierwszego.
Światło ogólne
Stosowane jest w dużych przestrzeniach filmowych do oświetlania fragmentów filmowanego obiektu w przestrzeni pomiędzy pierwszym planem a tłem, fragmentów stanowiących drugi i dalsze plany w danym ustawieniu kamery. Najczęściej umieszczane ponad filmowaną przestrzenią, jest przedłużeniem światła wypełniającego cienie planu pierwszego.
High key i low key
Poza rodzajami oświetlenia sceny rozróżnia się w filmie też efekt ekspozycji naświetlanego kadru na tzw. high key oraz low key.
High key – rzeczywiście jest to efekt wizualny związany z oświetleniem, które polega na miękkim, niekontrastowym, świetle oraz nieznacznym prześwietleniu negatywu (więcej światła niż to jest potrzebne z punktu widzenia poprawnej ekspozycji). Wszystko to, co znajduje się przed obiektywem, przede wszystkim musi być jasne. Wykorzystuje się tą technikę w momencie, kiedy chcemy, aby odbiorca skupił się na emocjach takich jak: akceptacja emocjonalna, radość, podniosłość, itp.
Low key – jest to efekt wizualny polegającym na twardym, kontrastowym świetle oraz nieznacznym niedoświetleniu (mniej światła niż to jest potrzebne z punktu widzenia poprawnej ekspozycji). Wszystko to, co znajduje się przed obiektywem – przede wszystkim – musi być ciemne. Uwarunkowania odbioru tak zorganizowanego obrazu mogą być takie jak: tajemnica, niedopowiedzenie, negatywne emocje, smutek, dezaprobata itp.
Oba scharakteryzowane powyżej efekty wizualne można utożsamić z „jasnym ekranem” i „ciemnym ekranem”. Łatwo jest efekty low i high odróżnić od dnia lub nocy na ekranie.
Pozostałe rodzaje oświetlenia
W większości realizacji filmowych wykorzystuje się światło dzienne lub sztuczne o barwie światła dziennego ( 5300-5500 Kelvinów ) ponieważ w tej barwie światła, uzyskujemy najlepsze odwzorowanie rejestrowanych kolorów. Jednakże, do pewnych celów wykorzystuje się kolorowe filtry przy sztucznym oświetlaniu sceny. W momencie, kiedy chcemy zrobić nocny nastrój wykorzystujemy niebieskie światło. Kiedy natomiast chcemy zasugerować odbiorcy zachód słońca wykorzystujemy pomarańczowe światło, co oczywiście nie zastąpi naturalnego zachodu słońca, ale pozwala na rejestrację sceny w kontrolowanych warunkach i o dowolnej porze. Są też kolory efektowe, którymi często oświetla się tło, np. czerwony, fioletowy, zielony – głównie w produkcjach teledysków, które mogą mocno odbiegać od rzeczywistości.
Światło naturalne
Omówiliśmy rodzaje oraz sposoby sztucznego oświetlania poszczególnych planów, które rejestruje się podczas rejestracji danej scenografii, jednakże w otwartych przestrzeniach plenerowych są lepsze i gorsze godziny na rejestrację filmu w naturalnym oświetleniu. Im bliżej południa, tym ostrzejsze, bardziej kontrastowe światło i co za tym idzie – tworzą się bardziej pionowe cienie (które trzeba wypełniać światłem sztucznym). Natomiast im bliżej wschodu lub zachodu, kąt padania światła jest mniejszy, światło zaś delikatniejsze, bardziej miękkie oraz co ważne, o zdecydowanie cieplejszej barwie – mamy wtedy do czynienia z tzw. złotą godziną.
Czym jest złota godzina?
To krótki moment w ciągu dnia, gdy słońce świeci w bardzo specyficzny sposób. W ciągu doby mamy dwie takie pory – tuż po wschodzie słońca i chwilę przed jego zachodem. Chociaż zawsze jesteśmy uczeni, że światło naturalne ma około 5300-5500 Kelvinów, to w ciągu doby jego temperatura barwowa znacznie się zmienia. Podczas złotej godziny zamiast 5300-5500 Kelvinów będziemy mieli do czynienia z temperaturą barwową około 2000–3000 Kelvinów, czyli światło będzie znacznie cieplejsze, bardzo bliskie światłu żarowemu. Ostatnie 10 minut złotej godziny to już klasyczny zachód słońca. Wtedy zdecydowanie lepiej wyglądają ogólne plany, np. krajobraz.
Przyjmuje się dość umownie, że w czasie złotej godziny tarcza słoneczna znajduje się na wysokości wynoszącej od -10 do +10 (wartość ujemna oznacza słońce poniżej linii horyzontu). Kiedy słońce znajduje się nisko nad horyzontem, cienie, które powstają, są bardzo długie. Często rysują niesamowite kształty. Nawet z pozoru nieciekawe sceny mogą nabrać zupełnie innego charakteru.
Podsumowanie
Światło wykorzystywane w produkcjach filmowych, jak wynika z powyższego, ma wiele rodzajów. Począwszy od rozróżnienia na sztuczne/naturalne, z uwagi na kąt padania czy też kolor/barwę. To właśnie profesjonalne oświetlenie – różne rodzaje światła, pozwala nam spotęgować lub wręcz wykreować inny świat, wywrzeć konkretne emocje u odbiorcy czy wyrazić dany przekaz. Oświetlenie w filmie jest jak muzyka, może być smutna, radosna, potęgująca intymność czy ciekawość. Jest też kluczowym narzędziem w kreacji każdego profesjonalnego filmu.
Zobaczcie przykłady naszych produkcji, w których oświetlenie odgrywa znaczącą rolę:
Każde profesjonalne studio filmowe powinno dysponować odpowiednią wiedzą w zakresie oświetlenia, a także sprzętem, który pozwoli o nie fachowo zadbać. Jeżeli chcecie poczytać o tym, jak wybrać studio filmowe, zachęcamy do przeczytania naszego artykułu.
Autor: Marek
